Rozwój mowy dziecka – poznaj jego przebieg i możliwe zaburzenia

Jakie są etapy rozwoju mowy dziecka?

Najpopularniejszy podział rozwoju mowy to ten autorstwa Kaczmarka, obejmujący następujące etapy:

• etap przygotowawczy (okres prenatalny) – kształtowanie się narządów mowy centralnych (układ nerwowy) i obwodowych (m.in. język, zęby, uszy, krtań itd.),
• okres melodii – rozpoczyna się z chwilą urodzenia dziecka do ukończenia przez nie pierwszego roku życia,
• okres wyrazu (1–2 r.ż.),
• okres zdania (2–3 r.ż.),
• okres swoistej mowy dziecięcej (3–7 r.ż.) [1].

Jak przedstawia się kalendarz rozwoju mowy dziecka? [2]:

TABELA

Jak wspierać rozwój mowy dziecka?

Bardzo ważne jest wspomaganie rozwoju mowy dziecka. Pomogą Ci w tym następujące działania:

• Od urodzenia dziecka dbaj o harmonijny rozwój fizyczny, psychiczny i emocjonalny dziecka.
• Miej realistyczne oczekiwania wobec dziecka, chwal je za wysiłek.
• Zapewnij dziecku wiele doświadczeń i bodźców słuchowych, ruchowych, wzrokowych, czuciowych i smakowych.
• Staraj się jak najwięcej mówić do dziecka. Stosuj tzw. kąpiel słowną – wykonując daną czynność, opowiadaj mu o niej. Komentuj często to, co robisz Ty i dziecko.
• Mów do dziecka wyraźnie. Unikaj zdrobnień, opisuj czynności. Korzystaj z prostego słownictwa. Używaj nieco wolniejszego tempa mowy.
• Nie wyręczaj dziecka w mówieniu. Nie przerywaj mu wypowiedzi. Gdy podpowiadasz mu słowa, dawaj możliwość wyboru odpowiedzi.
• Zwracając się do dziecka, używaj bogatej mimiki i gestykulacji, utrzymuj kontakt wzrokowy.
• Gdy dziecko mówi po swojemu, powtarzajmy po nim tę samą treść w poprawionej gramatycznie formie.
• Stymuluj rozwój percepcji słuchowej swojego dziecka. Dla prawidłowego rozwoju mowy pomocne są audiobooki, słuchowiska, piosenki i inne nagrania. Do codziennych zajęć włącz zabawy ruchowe przy muzyce.
• Codziennie czytaj dziecku. Moduluj głosem, by słuchało Cię z zainteresowaniem. Wskazuj przedmioty i osoby na ilustracjach i podążaj palcem za czytanym tekstem.
• Naśladuj z dzieckiem odgłosy z otoczenia.
• Ćwiczcie wyrazistości mowy, wykonujecie gimnastykę narządów artykulacyjnych i ćwiczenia oddechowe.
• Nie krytykuj dziecka i nie porównuj go do innych dzieci.

Jeśli zauważysz nieprawidłowości w rozwoju mowy dziecka, udaj się z nim na wizytę do logopedy [2, 3].

Opóźniony rozwój mowy – kiedy się o nim mówi?

Opóźniony rozwój mowy stwierdza się, gdy proces kształtowania się mowy we wszystkich lub tylko niektórych jej aspektach przebiega niezgodnie z normą przewidzianą dla danej grupy wiekowej. Normą rozwoju nazywa się przeważnie te osiągnięcia w zakresie poszczególnych funkcji, które można zaobserwować u większości dzieci w danym wieku [4].

Wyróżnia się lekki i poważny stopień opóźnienia rozwoju mowy. Ten pierwszy podejrzewa się, gdy mowa dziecka 2-letniego jest na poziomie rozwoju dziecka 1,5-rocznego lub gdy u 7–8-latka rozwój mowy jest taki jak u dzieci 5–6-letnich. O poważnym stopniu opóźnionego rozwoju mowy mówi się, gdy występują większe odchylenia czasowe w pojawianiu się kolejnych stadiów rozwojowych mowy [4].

Opóźniony rozwój mowy u dzieci charakteryzują następujące objawy: późniejsze pojawienie się gaworzenia, późniejsze pojawienie się pierwszych słów, ubogie słownictwo czynne i bierne, późniejsze pojawienie się zdań prostych i złożonych, brak części mowy, wadliwa wymowa różnych dźwięków mowy, długo utrzymujące się nieprawidłowe struktury gramatyczne [4].

Szacuje się, że opóźniony rozwój mowy dotyczy około 10% dzieci, z czego w 3–7% nie stwierdza się wyraźnych przyczyn jego powstania. Specjaliści zwracają uwagę na szereg czynników predysponujących do opóźnienia rozwoju mowy dziecka, w tym m.in. zaburzenia słuchu, nieprawidłowości w budowie aparatu artykulacyjnego, upośledzenie umysłowe, niedostateczną stymulację środowiskową, wielojęzyczność, uszkodzenia układu nerwowego, zaburzenia metaboliczne, mózgowe porażenie dziecięce [4].

Poznaj najczęstsze zaburzenia rozwoju mowy u dzieci

Poniżej przedstawiono najczęściej występujące zaburzenia rozwoju mowy u dzieci:

• seplenienie międzyzębowe – w czasie wypowiadania głosek: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, ś, ź, ć, dź dziecko wsuwa język między zęby,
• seplenienie boczne – w czasie wypowiadania głosek: s, z, c, dz lub sz, ż, cz, dż, ś, ź, ć, dź dziecko układa język niesymetrycznie, przez co strumień powietrza uchodzi bokiem (prawą bądź lewą stroną) i pojawia się tzw. mowa Kaczora Donalda,
• seplenienie proste – inaczej określane jako parasygmatyzm, charakteryzuje się zastępowaniem głosek s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, ś, ź, ć, dź, np. szkoła=skoła,
• kappacyzm – inaczej określane jako gammacyzm, głoski k oraz g są zastępowane odpowiednio przez głoski t oraz d, np. kot=tot,
• mowa bezdźwięczna – głoski dźwięczne zastępowane są przez ich bezdźwięczne odpowiedniki, m.in. ż=sz, w=f, z=s, ź=ś, dź=ć, np. woda=fota,
• reranie – inaczej określane jako pararotacyzm, głoska r jest zastępowana głoską l lub j, np. rower=lowel, niekiedy wadzie tej towarzyszą nieprawidłowa realizacja głoski r,
• nosowanie – trudności w realizacji głosek nosowych, np. m(b), n(d), ą(oł), ę(eł) bądź nosowe brzmienie głosek ustnych (dziecko brzmi, jakby miało zatkany nos),
• jąkanie – częste wahania lub pauzy, które zaburzają płynność mowy bądź częste powtórzenia czy przedłużanie dźwięków, sylab, a nawet całych słów [2].

Pamiętaj, że konsultacja u lekarza czy logopedy to nie powód do wstydu, a całkiem normalna rzecz. Tempo rozwoju dziecka jest różne dla każdego malucha – jedne mówią szybciej, inne później. Nie obawiaj się – specjalista uspokoi Cię, gdy to normalne, a im wcześniej zdiagnozuje się nieprawidłowości, tym szybciej nauczycie się nad nimi pracować.