Grypa żołądkowa (jelitowa) ‒ objawy, przyczyny i sposób leczenia u niemowląt i dzieci

Dolegliwości takie jak biegunka i wymioty często określane są przez rodziców jako grypa żołądkowa. Nie jest to jednak właściwe określenie, ponieważ nie ma jednostki chorobowej o nazwie grypa żołądkowa. W dużym uproszczeniu, w medycynie rozróżnia się:

• grypę, która jest chorobą wywoływaną przez wirusy i wśród różnych objawów może mieć również objawy z przewodu pokarmowego,
• nieżyt żołądkowo-jelitowy, którego przyczyną mogą być inne patogeny, np. bakterie.

Objawy grypy jelitowej, żołądkowej lub jelitowo-żołądkowej

Nieżyt żołądkowo-jelitowy jest bardzo częstą dolegliwością u osób w różnym wieku. Do typowych objawów „grypy żołądkowej” u dzieci (jest to nazwa potoczna, ale niewłaściwa) należą wymioty, biegunka oraz bóle brzucha. Nie zawsze występują wszystkie objawy – zdarza się, że występuje tylko biegunka lub tylko wymioty. Nieżyt żołądkowo-jelitowy u dzieci może przebiegać zarówno z gorączką, jak i bez gorączki. Groźne jest odwodnienie, na które są szczególnie narażone dzieci do drugiego roku życia. Oczywiście im młodsze dziecko, tym większe jest ryzyko odwodnienia. Niepokojące objawy, na które rodzic powinien zwrócić uwagę, to apatia, senność, suchość śluzówek, a także brak łez podczas płaczu [1].

Przyczyny „grypy jelitowej” i „grypy żołądkowej”

Wiele osób uważa, że przyczyną choroby jest wirus grypy żołądkowej. Nie jest to jednak właściwe określenie, ponieważ jak praktyka lekarska pokazuje – objawy z przewodu pokarmowego mogą być wywołane przez wirusa grypy, a nie grypy żołądkowej, a bardzo często wywoływane są przez inne patogeny, np. przez wirusy z rodzaju rotawirusów, adenowirusów lub norowirusów. Przyczyną ostrej biegunki i wymiotów mogą być również bakterie takie jak Campylobacter, Salmonella, Clostridium difficile, a także pasożyty lub grzyby. Najczęstszą przyczyną ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego u dzieci są rotawirusy [1], dlatego tak ważne jest, aby zaszczepić swoje dzieci i uniknąć ciężkiego przebiegu choroby, mogącej skutkować hospitalizacją.

Ile trwa „grypa żołądkowa” (lub „grypa jelitowa”) u dzieci i czy jest ona zaraźliwa?

Okres wylęgania się i zakaźności tej choroby zależy od czynnika wywołującego, ale zazwyczaj wynosi od kilkunastu godzin do kilku dni [1]. W niektórych przypadkach zdarza się, że pacjent wydala drobnoustroje chorobotwórcze w stolcu przez okres nawet do kilku miesięcy (np. nosiciele pałeczek Salmonelli). Warto wiedzieć, że szczepienie przeciwko rotawirusom może wywołać okresową biegunkę u niemowlaka. Może ona być zakaźna dla domowników, jednak nie stanowi zagrożenia dla zaszczepionego dziecka [2,3].

„Grypa jelitowa” ‒ leczenie i dieta

Na wizytach pediatrycznych rodzice często pytają o sposoby leczenia „grypy żołądkowej” u dzieci, zwłaszcza gdy dotyczy ona niemowląt. Nieżyt żołądkowo-jelitowy nie zawsze musi być groźny. Kluczowe jest nawadnianie dziecka. Należy skupić się na podawaniu płynów, lepiej chłodniejszych niż cieplejszych, małymi porcjami (można podawać łyżeczką co kilka minut), aby nie podrażniać śluzówki żołądka i nie prowokować wymiotów. Co jeszcze warto podawać dziecku, a czego lepiej nie stosować?

• Jednym z najważniejszych postępów w leczeniu biegunki okazało się opracowanie zbilansowanego roztworu sodowo-glukozowego, który umożliwia optymalne wchłanianie wody i elektrolitów (to dlatego elektrolity mają słodko-słony smak). Warto podawać elektrolity małymi porcjami, aby nie dopuścić do odwodnienia i zaburzenia równowagi w organizmie [1].
• Popularnym sposobem leczenia wdrażanym przez rodziców jest podawanie probiotyków. Najlepiej zbadane szczepy probiotyków to Lactobacillus rhamnosus GG oraz Saccharomyces boulardii. Wyniki jednego badania dotyczącego Lactobacillus rhamonosus podważają jednak jego skuteczność w leczeniu wspomagającym ostrej biegunki infekcyjnej [4]. Mimo tego, nie ma jednak jednoznacznych podstaw do wyeliminowania LGG jako jednej z opcji leczenia ostrej biegunki infekcyjnej. Zgodnie z aktualnymi wytycznymi europejskimi w leczeniu ostrej biegunki można rozważyć (jako uzupełnienie nawadniania, nigdy zamiast!) zastosowanie probiotyków o udokumentowanej skuteczności, np. Saccharomyces boulardii. Szczepy tej bakterii uważane są za bezpieczny i dobrze tolerowany probiotyk. Nie należy go jednak podawać pacjentom z niedoborami odporności, z cewnikiem wprowadzonym do dużych żył lub w ciężkim stanie klinicznym, ponieważ w takich przypadkach zwiększa się ryzyko działań niepożądanych [5].
• Substancją mało powszechną w Polsce są elektrolity z probiotykiem Labor. Jest on zalecany w celu przywrócenia równowagi wodno-elektrolitowej oraz nawodnienia organizmu i uzupełnienia niezbędnych elektrolitów, których utrata została spowodowana biegunką, wymiotami lub nadmierną potliwością [6]. Pamiętajmy, że probiotyki nie są substancjami obojętnymi dla naszego organizmu. Dla niektórych pacjentów mogą być one szkodliwe i powodować ciężkie działania niepożądane.
• Podczas wymiotów trudno jest skutecznie napoić dziecko. Bardzo pomocny może okazać się ondansetron (lek przepisywany przez specjalistę po dokładnym zebraniu wywiadu oraz badaniu chorego dziecka, stosowanie możliwe wyłącznie, gdy zostanie przepisany przez profesjonalistę), który zahamuje wymioty i umożliwi prawidłowe nawodnienie dziecka [7], co w konsekwencji zmniejsza ryzyko hospitalizacji
• U dzieci poniżej 6. roku życia zdecydowanie nie powinny być stosowane niektóre popularne leki przeciwbiegunkowe, np. loperamid – który hamuje perystaltykę przewodu pokarmowego, a więc skracają czas biegunki i zmniejszają objętość stolca. Niestety, ryzyko działań niepożądanych u dzieci poniżej 6 roku życia przewyższa potencjalne korzyści terapeutyczne. Do działań niepożądanych należą m.in. niedrożność porażenna, zaburzenia świadomości, utrata przytomności.[8]
• Również węgiel aktywny nie powinien być stosowany, ponieważ nie ma badań, które wykazałyby jego skuteczność [8].

Rodzice często pytają, jaka powinna być dieta w grypie żołądkowej u dzieci. Odpowiedź dla większości jest dosyć zaskakująca. Otóż po fazie szybkiego (3–4 h), skutecznego nawodnienia należy rozpocząć podawanie pokarmów. Odpowiednia jest dieta oparta na gotowanej skrobi (ryż, makaron, ziemniaki) i kaszach, wzbogacona o produkty solone (np. słone paluszki), banany, jogurt, zupy, gotowane mięso i warzywa. Dziecko powinno jeść pokarmy, na które ma ochotę, unikając jednak potraw ciężkostrawnych i smażonych, a także słodkiego mleka. Korzystniejsze jest częstsze spożywanie mniejszych posiłków. Do normalnej diety można wrócić, gdy zaczną być formowane stolce [9].

W leczeniu ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego przebiegającego z gorączką bardzo ważne jest podawanie leków przeciwgorączkowych – paracetamolu (w dawce 10-15 mg/kg masy ciała w jednej dawce, maksymalnie 4 razy w ciągu doby) oraz ibuprofenu (w dawce 5-10 mg/kg masy ciała w jednej dawce, maksymalnie 3 razy w ciągu doby). Oba leki występują w formie syropu oraz czopków więc w zależności od objawów można skutecznie podać lek. Należy przy tym zadbać o odpowiednie nawodnienie dziecka, ponieważ z doświadczenia w pracy z pacjentami wynika, że u osób odwodnionych leki przeciwgorączkowe nie działają tak, jakbyśmy tego oczekiwali.