Dobre nawyki ‒ jak przyzwyczaić dziecko do rytuałów i co one dają?

Plan dnia dla dziecka – spojrzenie z szerszej perspektywy

Stały i zorganizowany plan dla dziecka jest często jednym z pierwszych rozwiązań, które przychodzą rodzicom na myśl, kiedy zastanawiają się jak odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Warto wiedzieć, że takie pojęcia jak rytm czy plan dnia dziecka pojawiły się stosunkowo późno, bo dopiero po połowie XX w. Choć z czasem dopasowano do nich teorię, że plan dnia jest podstawą bezpieczeństwa niemowlęcia, to podstawowym powodem pojawiania się tych koncepcji była konieczność wpasowania pracy zawodowej mam w życie rodziny [1]. Wcześniej rodziny nie funkcjonowały ściśle według zegarka.

Plan czy rytm dnia niemowlaka?

Nie istnieje jeden gotowy plan dnia dla niemowlaka. Podobnie jak dorośli, niemowlęta różnią się między sobą zarówno osobowością, jak i chronotypem (genetycznym wzorem chodzenia spać i wstawania o określonych godzinach), potrzebą odpoczynku czy stymulacji. Dlatego też plan dnia, który działa u jakiegoś dziecka, niekoniecznie musi sprawdzić się u Twojego.

Zamiast z góry zakładać określony plan dnia dla swojego dziecka, przyjrzyj się, jaki jest jego wrodzony sposób funkcjonowania. Większość niemowląt wykazuje pewnego rodzaju rytm zachowania, chociaż w kolejnych tygodniach może ulegać on zmianom lub chwilowym zachwianiom.

Obserwując rytm dnia niemowlęcia, możesz zauważyć:

• ile trwają u niego okresy snu i czuwania;
• o której godzinie zazwyczaj wstaje rano i zasypia na noc;
• o której godzinie można się spodziewać drzemki;
• kiedy jest najbardziej nastawione na aktywność i eksplorację otoczenia.

Jeśli uda Ci się dopasować Wasz plan dnia do rytmu dziecka (choć i ono posiada pewną elastyczność), to z pewnością wesprze to funkcjonowanie całej rodziny i wszystkim będzie się żyło łatwiej.

Plan dnia dziecka w żłobku i przedszkolu

Większe trudności pojawiają się na etapie, gdy dzieci idą do żłobka lub przedszkola – wówczas plan dnia staje się z góry określony, a większość przedszkoli wymaga wczesnego stawiania się co placówki, co nie dla wszystkich dzieci jest łatwe. Równocześnie dla wielu małych dzieci przebywanie od 8 do 10 godzin w żłobku czy przedszkola bywa trudne i przestymulowujące. Do tego często dochodzą liczne zajęcia dodatkowe, na które uczęszczają dzieci.

Weź pod uwagę modyfikację planu dnia Twojego dziecka, jeżeli zauważasz, że od czasu pójścia do żłobka lub przedszkola (bądź wydłużenia czasu pobytu):

• jest bardzo mocno zmęczone;
• jest wyjątkowo drażliwe i często się złości;
• często płacze, jest smutne;
• stało się bardzo głośne;
• słabiej współpracuje.

W takiej sytuacji warto rozważyć rezygnację z części zajęć lub skrócenie pobytu dziecka w przedszkolu.

Codzienne rytuały – jak mogą pomóc regulować plan dnia?

Dokładne przestrzeganie planu dnia według wyznaczonych godzin bywa bardzo trudne dla rodziców, często też nie jest wspierające dla rodziny, ponieważ nie uwzględnia nagłych wydarzeń i ewentualnych zmian planów. Jeżeli plan dnia opiera się na naturalnym rytmie dziecka, to z pewnością będzie to łatwiejsze, jednak warto pamiętać, że gotowość rodziny na ewentualne odstępstwa kształtuje w dzieciach umiejętność elastycznego reagowania na sytuację.

Jedną z rzeczy, która może wesprzeć rodzinę w regulowaniu planu dnia, są codzienne rytuały. Zamiast wprowadzania trudnych do przestrzegania zasad, w stylu „O 18.00 jemy kolację, a o 18.30 idziemy się kąpać”, Wasz rytm dnia w całości może się opierać na rytuałach, czyli codziennie powtarzanych zwyczajach, w określonej kolejności – na przykład: „Najpierw sprzątamy zabawki, potem idziemy się kąpać, potem czytamy książeczki, a potem idziemy spać”.

Obecność takich rytuałów rodzinnych pozwala budować strukturę dnia, która dla wielu dzieci jest ważna w poczuciu bezpieczeństwa, i regulować plan dnia [1]. Równocześnie rytuały są czymś bardziej elastycznym niż zasady i określony plan – są to bardziej drogowskazy i zwyczaje rodziny, niż coś, za czym trzeba bezwzględnie podążać.

Codzienne rytuały a dobre nawyki

Rytuały sprzyjają też budowaniu dobrych nawyków. Dzięki nim zakotwiczamy dzieciom moment, gdy wykonują one jakąś służącą im czynność, o której łatwo zapomnieć. Wielokrotne powtarzanie czynności w danych okolicznościach sprawia, że przechodzą one w nawyki, które będą służyć Twojemu dziecku przez całe życie.

Mogą one dotyczyć mycia rąk po przyjściu do domu czy przed zjedzeniem posiłku, mycia zębów przed snem, sprzątania przed pójściem spać, ale też na przykład budowania takich umiejętności jak uważność czy wdzięczność. Szczególnie te drugie pomagają budować bliskość i kontakt w rodzinie i z czasem przechodzą w tradycje rodzinne przekazywane z pokolenia na pokolenie.