Jak zaangażować starsze dziecko w opiekę nad młodszym?

Rodzeństwo – relacja na całe życie

Relacja z bratem lub siostrą jest niezwykła, bo jest jedną z nielicznych, w których funkcjonujemy przez całe życie. Nawet jeżeli w późniejszym okresie życia rodzeństwo decyduje się nie utrzymywać ze sobą kontaktów, to łączą je wspólne wspomnienia i doświadczenia, a ich relacja istnieje nadal w ich umysłach.

Większość rodziców głęboko pragnie, żeby ich dzieci miały ze sobą dobre stosunki. Jednak to, jak one się potoczą, zależy przede wszystkim od samych dzieci – rodzice mogą je wspierać lub im szkodzić, jednak nie są w stanie przejąć nad nimi całkowitej kontroli.

Jednym z pomysłów na wspieranie bliskości między starszym dzieckiem a młodszym rodzeństwem jest angażowanie tego pierwszego w opiekę nad maluchem.

Wady i zalety bycia starszym dzieckiem

Istnieje dużo mitów i przekonań na temat tego, jakie są starsze dzieci. Większość z nich pozostaje jednak ciągle pod znakiem zapytania, gdyż nie przeszły naukowej weryfikacji. Warto pamiętać, że na to, jakim się jest człowiekiem, mają wpływ przede wszystkim wrodzony temperament i doświadczenia w ciągu życia. Może się więc zdarzyć, że osoba, która ma młodsze rodzeństwo, będzie o wiele mniej opiekuńcza niż inna, która jest jedynakiem albo najmłodszym dzieckiem. Dlatego warto podchodzić z dystansem do takich przekonań.

To, czego możemy być pewni, to fakt, że starsze dziecko chociaż przez pewien czas ma uwagę i miłość rodziców na wyłączność. Z drugiej strony ma niedoświadczonych rodziców, którzy często czują więcej lęku i napięcia przy ich wychowywaniu. Starsze dzieci są szybciej wprowadzone w obowiązki domowe i wymaga się od nich szybszego dorastania – choćby właśnie przez angażowanie ich w opiekę nad młodszym rodzeństwem [1].

Kiedy starsze dziecko opiekuje się młodszym rodzeństwem?

Jednym z częstych pomysłów na wspieranie relacji między dziećmi jest angażowanie starszego dziecka w opiekę nad młodszym. Bywa to rzeczywiście bardzo pomocne, ponieważ po pojawieniu się w domu nowego członka rodziny starsze dziecko nie czuje się odtrącone, ale zostaje włączone w nową, ważną rolę w przebudowującym się systemie rodzinnym. Równocześnie wymaga dużej uważności od rodzica.

Łatwo uwikłać się w schemacie, w którym starsze dziecko jest obarczone odpowiedzialnością przekraczającą jego wiek, albo w dobrej wierze zacząć je przymuszać do aktywności, która nie sprawia mu radości. W takiej sytuacji osiągniemy odwrotny skutek i zamiast wzmocnić relacje dzieci, możemy je zepsuć.

Po czym poznać, że starsze dzieci nie czują się dobrze w roli opiekunów?

Pozostając w relacji ze swoim starszym dzieckiem i uważnie je obserwując, z łatwością rozpoznasz, kiedy opieka nad młodszym rodzeństwem zaczyna mu doskwierać. Najtrudniejszym do przeoczenia sygnałem ze strony starszaka jest oczywiście to, że będzie ci o tym mówić. Zwróć jednak uwagę na następujące sytuacje:

Starsze dziecko się regresuje – czyli zaczyna robić rzeczy dziecinne, których już dawno nie robiło, na przykład moczy się, domaga się karmienia albo ubierania. O ile jest to normalne tuż po pojawieniu się rodzeństwa, to jeśli trwa długo lub pojawiania się w późniejszym okresie, jest wyraźnym sygnałem, że dziecko nie czuje się bezpiecznie i szuka bliskości i opieki ze strony rodzica.

W starszym dziecku narasta napięcie i pojawiają się częste konflikty z młodszym – choć jest to nieodłączna część relacji między rodzeństwem, warto w takim okresie nie naciskać na opiekę.

Starsze dziecko wydaje się smutne, osowiałe, zestresowane, a opieka nad młodszym nie sprawia mu radości – to wyraźny sygnał, że dziecko czuje się przez rodzica zobligowane do opiekowania się młodszym rodzeństwem, jednak nie wybiera tego.

Jak angażować dziecko w opiekę nad młodszym, nie naruszając jego granic?

Podstawą motywacji wewnętrznej do jakiejkolwiek aktywności jest dobrowolność, dlatego przede wszystkim sprawdzaj, czy starsze dziecko chce się opiekować młodszym. Możesz mu proponować rozmaite zadania oraz podpowiadać, w jaki sposób (dostosowany do wieku) może to robić, jednak pamiętaj, żeby ostateczny wybór zostawiać jemu. Zapraszaj więc do tej aktywności w łagodny sposób, biorąc pod uwagę to, że może odmówić.

Staraj się unikać oceniających i obligujących zdań, takich jak „dobry brat robi…”, „starsza siostra powinna…”. Możesz je zastąpić językiem osobistym: „twojej siostrze chyba to sprawiło przyjemność”, „dziękuję ci za pomoc przy kąpieli”. Dzięki temu starsze dziecko nie będzie czuło przymusu w relacji z młodszym, co z pewnością wpłynie pozytywnie na ich relację.

Zobacz jak przygotować starsze dziecko na przyjście malucha