Co to jest śmierć łóżeczkowa? Czy jest się czego bać? Sposoby zapobiegania SIDS

Co to jest śmierć łóżeczkowa?

Zastanawiasz się, na czym polega śmierć łóżeczkowa? Nagła śmierć łóżeczkowa znana jest też jako zespół nagłego zgonu niemowląt lub SIDS (od angielskiej nazwy Sudden Infant Death Syndrome). Zgodnie z obowiązującą definicją jest to nagły i nieoczekiwany zgon dziecka poniżej 1. roku życia, do którego najczęściej dochodzi w czasie snu i nie udaje się ustalić jego przyczyn. Nagłą śmierć łóżeczkową stwierdza się, gdy wykluczone zostaną jakiekolwiek czynniki, które mogłyby być bezpośrednią przyczyną śmierci dziecka [1].

Co może powodować zespół nagłej śmierci łóżeczkowej?

Badacze jak dotąd nie znaleźli odpowiedzi na pytanie, jakie są przyczyny śmierci łóżeczkowej. Zakłada się, że jest to niejednolity zespół o rozmaitych czynnikach sprawczych. Wśród nich wymienia się m.in.:

• nieprawidłowości w mięśniu sercowym, np. zakłócenia pobudliwości serca i niektóre zmiany arytmogenne,
• zaburzenia strukturalne i czynnościowe mózgu, np. upośledzenia ośrodków kontrolujących sen i czuwanie, obniżony poziom hipokretyny w płynie mózgowo-rdzeniowym (neuropeptyd produkowany w komórkach nerwowych bocznego podwzgórza, który bierze udział w regulacji różnorodnych zachowań, w tym m.in. czuwania i snu),
• nieprawidłowości w układzie oddechowym, w tym zwłaszcza bezdech niemowląt, czyli nagłe zatrzymanie oddechu, braki energii zaburzające pracę przepony,
• nadmierne wydzielanie w centralnym układzie nerwowym endorfin, które działają podobnie do morfiny i prowadzą do śmiertelnego zatrucia,
• niska masa urodzeniowa, wcześniactwo – dzieci te posiadają mniejsze zapasy fosforanów, czyli źródeł energii,
• historia śmierci niemowląt nie spowodowana chorobami zakaźnymi w rodzinie [1, 2].

Nie tylko wewnętrzne uwarunkowania dziecka, ale i czynniki środowiskowe mogą znacząco zwiększyć ewentualność śmierci łóżeczkowej. Za ryzyko śmierci łóżeczkowej odpowiadają:

• nieprawidłowe warunki snu (np. wysoka temperatura powietrza, niska wilgotność),
• dodatki w łóżeczku dziecka, które mogą przysłonić drogi oddechowe niemowlęcia i zablokować dostęp powietrza – np. pościel, kocyki, pluszaki, poduszki czy luźne śpioszki,
• zła pozycja do spania (kładzenie dziecka na brzuchu, co powoduje nacisk na przeponę i utrudnia jej pracę),
• nieprawidłowa opieka prenatalna,
• współdzielenie łóżka z dzieckiem,
• infekcje górnych dróg oddechowych,
• palenie tytoniu przez matkę w czasie ciąży oraz narażenie na dym tytoniowy (tzw. bierne palenie) po urodzeniu [1, 2].

Śmierć łóżeczkowa – do kiedy grozi dziecku?

Zastanawiasz się, do jakiego wieku śmierć łóżeczkowa może zagrażać dziecku? W sposób szczególny są na nią narażone dzieci poniżej 12 miesiąca życia, które nie mają wystarczająco rozwiniętych mięśni, aby samodzielnie zmienić pozycję głowy. Najwięcej przypadków syndromu śmierci łóżeczkowej ma miejsce między 2. a 6. miesiącem życia [1].

Śmierć łóżeczkowa – statystyki

Nie ma dokładnych danych na temat częstotliwości występowania śmierci łóżeczkowej w Polsce. W literaturze naukowej można znaleźć informację, że w skali świata waha się ona od 0,1 do 6 na 1000 żywych urodzeń. Specjaliści donoszą, że dotyczy ona nieco częściej chłopców niż dziewczynek (stosunek 1,5 do 1). Co więcej, przypadki śmierci łóżeczkowej występują rzadziej wśród dzieci rasy białej w porównaniu z dziećmi rasy czarnej [1].

Śmierć łóżeczkowa – jak zapobiegać?

Jedyną bronią w walce z nagłą śmiercią łóżeczkową jest edukacja rodziców i osób opiekujących się niemowlętami. Dostarczając im sprawdzonych i kompletnych informacji na temat prawidłowej opieki nad dzieckiem, możliwe jest ograniczenie zagrożenia śmiercią łóżeczkową. Poniżej przedstawiono wskazówki pomocne w zapobieganiu śmierci łóżeczkowej:

• Układaj dziecko do snu w pozycji na plecach. Układanie dziecka w pozycji bocznej pozwala na zbyt łatwe przewrócenie się na brzuch. Pozycja na wznak jest bezpieczna i nie zwiększa ryzyka zachłyśnięcia czy aspiracji (czyli przedostawania się pokarmu, płynu i/lub śliny poniżej poziomu fałdów głosowych – do światła tchawicy), także w przypadku dzieci z refluksem żołądkowo-przełykowym.
• Układaj dziecko do snu na twardym podłożu, które jest pokryte dobrze naciągniętym prześcieradłem. Zbyt miękki materac będzie się odkształcał pod ciężarem niemowlaka.
• Jeśli nie ma przeciwwskazań, karm dziecko piersią. Wyłączne karmienie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia znacznie zmniejsza ryzyko śmierci łóżeczkowej. Jeżeli karmisz dziecko piersią, nie używaj smoczka do ukończenia przez nie 4. tygodnia (a najlepiej 6. tygodnia) życia, aby dobrze nauczyło się ssać pierś, a laktacja się ustabilizowała.
• Przynajmniej przez pierwsze pół roku śpij z dzieckiem w tym samym pomieszczeniu, ale w osobnych łóżkach. Dzielenie łóżka z dzieckiem może spowodować przypadkowe uduszenie przez rodzica. Spanie w tym samym pomieszczeniu zapewnia opiekunom dziecka większą kontrolę i daje możliwość szybszej reakcji w razie niepokojących objawów.
• W łóżeczku dziecka nie powinny się znajdować luźne i miękkie przedmioty, którymi mogłoby się udusić, zaklinować, zadzierzgnąć. Preferowane jest wykorzystywanie śpiworków czy otulaczy zamiast kocyków czy kołderek.
• Rozważ podawanie dziecku smoczka na noc. Możesz to zrobić po ukończeniu przez nie przynajmniej 4 tygodni, a najlepiej po uregulowaniu laktacji. Nie należy jednak zmuszać niemowlęcia do przyjęcia smoczka. Jeśli smoczek wypadnie, nie powinno się go wkładać ponownie, kiedy dziecko śpi. Smoczka nie należy przyczepiać do ubrań dziecka i wieszać mu na szyi.
• Nie narażaj dziecka na dym papierosowy po urodzeniu i w życiu płodowym. Nie korzystaj z narkotyków ani alkoholu.
• Nie przegrzewaj dziecka. Dziecko powinno być lekko ubrane do snu. Nie przykrywaj go wysoko, aby nie doszło do nakrycia głowy malca. Komfortowa temperatura w pokoju, w którym śpi dziecko, to 18–21℃.
• Poddawaj dziecko obowiązkowym szczepieniom.
• Zaleca się okresowe układanie wybudzonego dziecka na brzuchu pod nadzorem rodzica [1, 3, 4].

Nie ma danych naukowych potwierdzających, że owijanie niemowlęcia w kokon zmniejsza ryzyko śmierci łóżeczkowej. Zgodnie z zaleceniami American Academy of Pediatrics nie ma wskazań do stosowania domowych monitorów oddechu, aby zmniejszyć ryzyko śmierci łóżeczkowej. Są one wskazane w przypadku dzieci z niestabilną czynnością oddechowo krążeniową. Zalecenia do użycia takiego sprzętu stanowią dodatkowo: choroby grożące wystąpieniem bezdechu, wcześniejszy incydent zagrożenia życia (zatrzymanie oddychania, zwiotczenie, konieczność reanimacji), przypadki SIDS u rodzeństwa. U dzieci zdrowych mogą dawać rodzicom złudne poczucie bezpieczeństwa [1, 3, 4].

Autor Olga Dąbska, dr nauk o zdrowiu
Konsultacje: Agnieszka Widera, lekarz